COVID-19

De wereld wordt geconfronteerd met een pandemie met immense implicaties. Nationale en internationale volksgezondheidsautoriteiten doen er alles aan om de impact op de samenleving te beperken. Belangrijk voor elke uitbraak zijn de transmissieroutes van het virus. Dit rapport behandelt de gebouw gerelateerde voorzorgsmaatregelen en betreft maatregelen voor ventilatie- en luchtbehandelingssystemen, spuiventilatie en sanitaire installaties. (Franchimon, 2020)

Deze maatregelen kunnen in acht worden genomen door gebouw eigenaren en facilitaire diensten om in geval van aanwezigheid van het virus vertragende voorzorgsmaatregelen te nemen om verdere verspreiding te voorkomen. De adviezen kunnen als gevolg hebben dat er discomfort kan ontstaan door een bijvoorbeeld een te lage temperatuur in de ruimte. Daarnaast kunnen de adviezen leiden tot een hoger energie verbruik van de installaties als er bijvoorbeeld meer geventileerd gaat worden. Daarentegen zijn de adviezen opgesteld om verspreiding van bacteriën en virussen tegen te gaan.

Omdat voor de beheersing van de huidige pandemie alle inspanningen nodig zijn, wordt het ALARA-Principe (As Low As Reasonable Achievable) gehanteerd. Om die reden wordt de besmettingsroute via de lucht in gebouwen bij de voorzorgsmaatregelen betrokken.

Er zijn veel studies verricht naar het verspreiden van virussen via de lucht in gebouwen, ook specifiek naar de SARS-uitbraak 2003-2004. In al deze studies lijkt het verspreiden van virussen via de lucht een belangrijke overdrachtsvorm te zijn geweest.

Een druppel bevat een hoge dosis coronavirusdeeltjes. Druppels kunnen op een oppervlak terecht komen en minimaal urenlang besmettelijk blijven. Ook als de besmettingsdosis via de lucht klein en kortdurend is, zal enige transmissie optreden.

Overdacht van een virus

De voornaamste vormen hoe een virus wordt overgedragen zijn via:

• druppels (hoesten of niezen van een besmet persoon);

• direct en indirect contact (aanraken van mensen of besmette oppervlakten);

• fecaal-oraal (doorspoelen van ontlasting bij een toilet);

• lucht (verdamping van druppels waardoor lichte druppelkernen ontstaan).

. Figuur 1 laat de verschillende overdrachtsvormen zien.

Figuur 1 overdrachts vormen van een virus

Toelichting Overdrachtsvormen van een Virus

De erkende overdrachtsvormen (mens-op-mens) van virussen en bacteriën zijn via druppels in de lucht veroorzaakt door spraak, hoesten en niezen en via direct contact. Er zijn aanwijzingen dat een derde transmissieroute bestaat - namelijk fecaal-oraal.

In Hong Kong zijn volgens CNN (CNN,2020) bewoners van een appartementencomplex besmet geraakt door een bewoner van een ander appartement waarmee geen contact is geweest. Er zijn hier aanwijzingen dat de verspreiding van het virus via de defecte riolering heeft plaatsgevonden. Tijdens de SARS-uitbraak in 2002-2004 was er een soortgelijke situatie waarbij in een appartementencomplex een niet goed functionerende riolering tot 321 besmettingen heeft geleid. Beide incidenten geven een inzicht dat dit een mogelijke transmissieroute kan zijn voor het virus

Belangrijk bij de overdraagbaarheid via lucht is het aantal virusdeeltjes dat nodig is voordat iemand geïnfecteerd wordt. In druppels is het aantal virusdeeltjes relatief hoog ten opzichte van de virusdeeltjes in druppelkernen die in de lucht zweven of landen op oppervlakten. Druppelkernen kunnen uit elkaar vallen om vervolgens uren in de lucht te (blijven) zweven. Voor het Corona virus is de dosis waarbij mensen ziek worden nog niet vastgesteld. (Franchimon,2020)

Doel van de Voorzorgsmaatregelen

Het algemene doel van de beschreven voorzorgsmaatregelen (interventie) is om de mens-op-mens overdracht te vertragen. Dit gebeurt door de piek over een langere periode te verspreiden. (Figuur 2).

Figuur 2 verspreiding piek waarde virus met en zonder interventie

Vertragingsmaatregelen zijn volgens Franchimon (Franchimon, 2020) alleen zinvol zijn kort nadat de eerste ziektegevallen zijn geconstateerd. Daarna lost het personeelsprobleem zich langzaam vanzelf op, doordat de eerste patiënten zich beter melden en waarschijnlijk daarna immuun zijn voor virus.

Technische Voorzorgsmaatregelen van Gebouwen

Indien de verschillende overdrachtsvormen als uitgangspunt genomen worden zijn er verschillende technische voorzorgsmaatregelen die genomen kunnen worden door gebouw eigenaren. Een aantal is gericht op het gebruik van de installatietechnische voorzieningen door medewerkers; een aantal maatregelen is gericht op de instellingen van installaties en een aantal is meer gericht op het beheer van het gebouw.

Sluiten Toilet Deksel Tijdens Doortrekken

In Nederland functioneren de rioleringssystemen over het algemeen goed. Echter, bij het doortrekken met open toiletdeksel ontstaan er aerosolen die lang in de lucht blijven zweven en virusdeeltjes bevatten. Dit pleit voor een extra beschermende maatregel in alle protocollen om naast onder andere handen wassen en afstand houden, het doortrekken van het toilet altijd met een gesloten deksel te doen. Bij voorkeur zonder kieren door een deksel die over de toiletbril en bovenrand van de toiletpot heen valt of in ieder geval met zo’n klein mogelijke kiergrootte.

Controle Vloerputten, Watersloten en Sifons

Uitgedroogde droge vloerputten, watersloten en sifons leiden tot een open verbinding met het rioleringssysteem. Het nagaan van alle vloerputten, watersloten en sifons in gebouwen - vooral op plaatsen waar weinig activiteit plaatsvindt (denk aan technische ruimtes, schoonmaak hokken die weinig gebruikt worden) wordt hierbij geadviseerd. Men kunt hier deze vullen met een emmer water om een opverbinding te voorkomen.

Ventileren van de Ruimtes

Over het algemeen zal meer ventilatie het aantal infecties verminderen Het doel van ventileren is luchtreiniging door het verdunnen of verdringen van vervuiling (luchttoevoer) en het verwijderen van die vervuiling (luchtafvoer). Bij een hoger ventilatievoud (aantal malen dat er een hoeveelheid verse lucht wordt toegevoerd die gelijk is aan kubieke inhoud van de ruimte) kan meer vuile lucht verwijderd worden.

De aard van het ventilatiesysteem speelt een rol bij de effectiviteit van de luchtreiniging. Meestal hebben gebouwen mengventilatie (met of zonder warmteterugwinning), soms verdringingsventilatie. Ook als de frisse lucht binnen komt via ramen en roosters en mechanisch wordt afgezogen, is er sprake van mengventilatie. Het doorspoelen van ruimten met open ramen is een mogelijkheid, wanneer er geen personen in de ruimten aanwezig zijn.

Centraal Ventilatie Systeem

Het 24/7 ventileren in de nominale of hoogste stand van het systeem wordt aanbevolen om de zwevende deeltjes in de lucht te verwijderen alsook om losgelaten deeltjes van oppervlakken te verwijderen. Het controleren hoe de bedrijfstijden staan ingesteld en op welke stand het systeem staat is hier dan ook relevant. Indien er meerdere ventilatiestanden ingesteld kunnen worden, kan er ’s nachts op een lagere stand geventileerd worden om ’s ochtends weer op maximale stand te ventileren. Dit wordt ook geadviseerd. Ook dient er door de onderhoudsdienst bij het uitvoeren van onderhoud aan de technische installaties, veiligheidsmaatregelen worden genomen. Hierbij kan gedacht worden aan beschermde kleding en overige persoonlijke bescherming middelen als veiligheidsmaskers (bij voorkeur FFP3) tijdens het vervangen van filters van luchtbehandelingskasten.

Lokaal Afzuig Systeem (toilet)

De 24/7 afzuigventilatie van toiletten wordt aanbevolen om de fecaal-orale transmissie te bestrijden. Het controleren hoe de bedrijfstijden staan ingesteld en op welke stand het systeem staat wordt sterk geadviseerd. Ramen in de toiletten moeten gesloten zijn om lucht uit toiletten af te zuigen door de afzuigventilatie. Zodoende wordt voorkomen dat andere ruimtes in het gebouw besmet raken door een verkeerde richting van de luchtstroom. Als er geen mechanische ventilatie is, dienen ramen (indien aanwezig) overdag wel te worden geopend.

Ideale Bevochtiging en Omgevingstemperatuur

Geadviseerd wordt om de luchtvochtigheid stabiel tussen de 45% en 55% te houden bij een omgevingstemperatuur van 20 graden. Volgens recent onderzoek van Sajadi, et al zijn dit de meest gunstige klimaat omstandigheden om de verspreiding van het Covid-19 virus tegen te gaan. (Sajadi, et al., 2020).

Uitzetten Warmtewielen en Sluiten Recirculatie

Indien de luchtbehandelings installatie is voorzien van een warmte wiel wordt er aanbevolen om deze tijdelijk uit te zetten, Hiermee wordt voorkomen dat onbedoelde recirculatie door lekkage (25-50% van het ventilatie debiet) kan ontstaan, en daarbij de virusdeeltjes kunnen lekken van de afvoerlucht naar de toevoerlucht.

Tevens wordt het aanbevolen om de luchtdruk in de warmteterugwinningssecties te controleren en indien nodig aan te passen om een situatie te voorkomen waarin een hogere druk aan de afvoerzijde, lucht lekt naar de toevoerzijde, (ook bij stilstaande warmtewielen.)

Diverse soorten ventilatiesystemen werken met recirculatie, dat wil zeggen dat de frisse buitenlucht wordt gemengd met een deel van de vuile afgevoerde lucht voordat het in de ruimten wordt geblazen. Ondanks dat een filter de lucht moet zuiveren, is het afvangeffect voor een virusdeeltje van reguliere filters beperkt. Het wordt daarom aanbevolen om recirculatie te vermijden door recirculatie secties (kleppen) handmatig of via het gebouw beheer systeem te sluiten.

Voor decentrale recirculatie bijvoorbeeld bij inductie-units, fancoil-units en lokale airco-installaties, waar geen frisse lucht wordt ingeblazen en vuile lucht wordt afgezogen en enkel zijn bedoeld voor het conditioneren van lucht is het advies om deze systemen uit te zetten. Zo wordt voorkomen dat lucht onnodig in beweging wordt gebracht met als mogelijk gevolg verspreiding van het virus. Natuurlijk kan dit betekenen dat er thermisch discomfort zal ontstaan. Er dient rekening worden gehouden dat de meest ideale klimaat omstandigheden (20 graden Celsius omgevingstemperatuur bij een relatieve vochtigheid van 45 tot 55 procent) gehandhaafd blijven om de verspreiding van een virus te verminderen. Hier zal dus in geval van discrepantie naar een ‘’tussen’’ oplossing moeten worden gezocht.

Spui Ventilatie

In gebouwen waar geen mechanische toevoer- en afvoerventilatie is of waar de ventilatiesystemen ondermaats zijn, is ventileren met te openen ramen de enige manier om een voldoende luchtverversing te bereiken.

Voor gebouwen die zijn uitgerust met mechanische ventilatie- of luchtbehandelingssystemen (uitgaande van voldoende capaciteit), is spuien nog steeds een goede voorzorgsmaatregel omdat in slechts 5 minuten de ruimte grotendeels doorspoeld is.

Voor spuien wordt gebruik gemaakt van de windrichting en de winddruk op de gevel. Het kan alleen worden uitgevoerd in gebouwen met te openen ramen. Vanwege tocht en koude in het stookseizoen is dit alleen acceptabel bij afwezigheid van de gebruikers van de ruimte, bijvoorbeeld tijdens lunchtijd. Het is vooral effectief voor het verwijderen van de virusdeeltjes die in de lucht zweven en minder voor virusdeeltjes die gehecht zijn aan oppervlakten. Een doordacht schema is hierbij vereist om overslag van de vervuilde lucht naar andere verdiepingen te voorkomen.

Facilitaire Dienst en Installatietechnische Onderhoudsdienst

Gebouw gebonden maatregelen inzetten als voorbereiding op een COVID-19 pandemie vraagt om goede samenwerking tussen de facilitaire dienst, en de installatietechnische onderhoudsdienst. Het ankerpunt is hier dat er duidelijke afspraken gemaakt worden over de voorzorgsmaatregelen en dat deze adequaat ten uitvoer worden gebracht om mogelijke verspreiding binnen het gebouw te voorkomen.

Bronnen

Franchimon, F. (2020). Covid-19 in relatie tot gebouwen. TVVL, 1.

Sajadi, M., Habibzadeh, P., Vintzileos, A., Shokouhi, S., Miralles-Wilhelm, F., & Amoroso, A. (2020, Maart). https/papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3550308. Opgehaald van SSRN.